مفهوم و اهداف تجاری سازی :

رشد چشمگیر فعالیت های تحقیقاتی در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی کشور انکار ناپذیر است، اما باید توجه داشت که چرخه دانش در انتهای مرحله پژوهش هنوز ناکامل است. دستاوردهای پژوهشی در صورتی که منجر به رفع نیازهای جامعه از طریق تولید دارایی های فکری و ارزش افزوده حاصل از فروش و تجاری سازی این دارایی ها نگردند، نمی توانند به معنای عاملی حیاتی در توسعه اقتصاد کشور به حساب آیند.

هر سال بالغ بر ۱۰۰۰ میلیارد دلار در دنیا صرف تحقیق و  توسعه می شود که این رقم حدود ۲ درصد تولید ناخالص داخلی دنیا را تشکیل می دهد و در برخی از کشورهای توسعه یافته این رقم به ۴ درصد GDP آنها نیز بالغ می شود.

افزایش حجم تجارت جهانی در دو دهه اخیر و رسیدن آن به مرز ۳۱ تریلیون دلار عمدتا ناشی از تجاری شدن دستاوردهای پژوهشی است.

در بیشتر دانشگاه های موفق جهان، تولید درآمد پس از آموزش و پژوهش، به عنوان

سومین نقش دانشگاه ها معرفی می شود

مفهوم و اهداف تجاری سازی :

ترکیب صادراتی کشورهای توسعه یافته نشان می دهد که ۳۰ تا ۴۰ درصد اقلام صادراتی آنها را فرآورده هایی تشکیل می دهد که حاصل تجاری شدن یافته های پژوهشی است. در این میان، اقلام زیر نقش بیشتری دارند:

• انواع رایانه، لوازم جانبی ذخیره و پردازش اطلاعات، تجهیزات مخابراتی
• انواع ماهواره، رادار، محصولات صنایع هوا – فضا
• مواد جدیدی که از توسعه یا ترکیب مواد تولید می شود
• سلاح های پیشرفته
• فرآورده های فناوری هسته ای مانند رآکتورها، جداکننده های ایزوتوپی، ادوات پزشکی هسته ای، کارتریج های سوخت
• سلول های خورشیدی، نیمه هادی ها و …
• فرآورده های بیوتکنولوژی

تجاری سازی عبارت است از فرآیند تبدیل علم، فناوری، تحقیق جدید یا یک اختراع به محصول یا فرآیندهای صنعتی قابل عرضه در بازار.

سیستم های مدیریت علمی و نهادهای آکادمیک اساسا باید بدنبال تسهیل روند تبدیل یافته های تحقیقاتی به نوآوری های تجاری باشند. به بیان دیگر، پتانسیل اقتصادی یافته های علمی و تکنولوژیک زمانی شکوفا می شود که این یافته ها به طور مؤثری به نوآوری تبدیل شوند.

با این حساب، حال که نوآوری (آوردن محصول یا خدمات کاربردی نوین و بی بدیل به سطح زندگی اجتماعی) نقطه هدف تجاری سازی یافته های پژوهشی قرار می گیرد، بحث نظام ملی نوآوری پیش می آید، یعنی نوآوری کردن باید با چه شرایط و چه اهدافی صورت پذیرد. از این منظر، پژوهش های دولتی (با بودجه عمومی) غالبا از یکسو گرفتار فشار برای پاسخگویی بهتر به طیف وسیعی از سفارشات بوده و از سوی دیگر اتخاذ سیاست هایی برای بهینه کردن هرچه بیشتر فرآیند انتقال تکنولوژی و دانش ضروری می نماید. نخستین برونداد این مسأله، حرکت به سمت پژوهش های میان رشته ای است.

افزایش حجم مبادلات تجاری و گذشتن آن از مرز ۳۱ تریلیون دلار نتیجه عمده تجاری شدن دستاوردهای پژوهشی مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی است. پس، نهادهای سرمایه گذار اساسا زمانی وارد میدان می شوند که نسبت به پتانسیل تجاری شدن طرح پیشنهادی اطمینان بالایی داشته باشند.

ماهیت فرآیند تبدیل ایده به محصول کاربردی از طریق انتقال آن به محیط مناسب برای این فرآیند، مشارکت و ارتباط قوی دانشگاه و جامعه (صنعت) را در کانون توجه قرار می دهد. به این ترتیب، ارتباط دانشگاه با صنعت یک معنای درونزاد و اصیل می یابد. نتایج پژوهش های دانشگاهی عملا باید در مراحل مختلف توسعه ایده، میان این دو بخش رد و بدل گردد.

 مثلث تجاری سازی شامل

• دانشگاه
• محیط کلان اقتصادی
• شرایط و نیازهای جامعه

اولین و مهمترین چالش در فرآیند تجاری سازی در بخش هدف بروز می کند. پژوهش دانشگاهی و محصول تجاری شده، مقولاتی از دو جنس، ماهیت و فاز متفاوت هستند. پس باید نتیجه پژوهش دانشگاهی به طریقی طی یک فرآیند تبدیل فازی به محصول تجاری مبدل شود. گرچه می توان چارچوب یا شاخص های مدل ایده آل چنین فرآیندی را تبیین کرد، اما از مدل کیفی عمومی تا مدل کمی اختصاصی فاصله وجود دارد.

یکی از اهداف نهفته در تجاری سازی این است که مرز میان محیط علمی دانشگاه و محیط عملی جامعه تعریف شود، چون اگر نتوان این دو را به هم ربط داد، تجاری سازی صورت نمی گیرد. مسأله نهادهای هم جنس، نوع ارتباطات و نیازها و توجهات اصلی ترین شاخص ها در اینباره به شمار می روند.

روش های مختلفی برای ایجاد و تحکیم ارتباط میان بخش صنعت و دانشگاه طراحی و اجرا شده است که برخی از آنها از این قرارند:

• تعریف نیاز صنعت به دانشگاه و دانشگاه به صنعت و تلاش برای تبیین این نیاز
• برنامه های آموزشی صنعت محور
• وارد کردن دانشگاه به عرصه تجارت محصولات و خدمات فناوری
• تشکیل شرکت های دانشگاهی

تکنولوژی عبارت است از ایده، روش، شیء، مهارت، دانش فنی، کشف یا اختراعی که می تواند پاسخی برای یک مساله عملی در حوزه های گوناگون علم ارایه نماید. اما تکنولوژی ها لزوما جنبه های اجتماعی ندارند. به عبارت دیگر، تکنولوژی هایی وجود دارند که صرفا در چرخه علم و فن باقی مانده و هرگز وارد مدار کاربری اجتماعی نمی شوند. بنابراین، آن جایی می توان بحث تجاری سازی را مطرح کرد که اولا یک تکنولوژی بوجود آمده و دوما آن تکنولوژی دارای استعداد کاربری عمومی تری باشد. اینجاست که بطن ماهیت تجاری سازی، یعنی انتقال تکنولوژی نمود می یابد.

مدل های انتقال تکنولوژی:

• مدل خطی (دانشگاه، …، صنعت)
• مدل خطی معکوس (صنعت، …، دانشگاه)
• مدل کنش متقابل (تعامل میان شبکه ای از عوامل مؤثر)

مهمترین ضرورت تجاری سازی این است که منافع ملی و سازمانی ایجاب می کنند از صرف منابع مهم و قابل توجهی که در قالب نیروهای متخصص، اعتبارات و فرصت زمانی جهت انجام تحقیقات در این بخش صرف می شود، حداکثر بهره برداری به عمل آید بطوریکه جامعه نیز از نتایج آن در بخش های گوناگون بهره مند گردد.

هیچ ایده ای نیست که در نتیجه اندیشیدن به یک مسأله بوجود نیامده باشد. اما هر مسأله ای هم نمی تواند زاینده یک ابداع یا ایده بکر باشد. پس ارتباط تنگاتنگی میان انتخاب مسأله، ابداع (راه حل) منتج از آن و قابلیت توسعه اجتماعی و تجاری نتیجه کسب شده وجود دارد.

از سوی دیگر، باید به این نکته هم توجه داشت که پژوهش بنیادی گام نخست بوجود آمدن یک ایده کاربردی است. بدون پژوهش بنیادی، مبانی پژوهش کاربردی محقق نشده و در نتیجه ایده ای هم اگر بوجود آید، احتمال کاستی و عدم توجه به جنبه های زیرساختی در آن بالا می رود.

هرگاه پاسخ مناسبی به یک مسأله داده می شود، نتیجه ای بدست می آید که از آن با عنوان دارایی فکری نام برده می شود. پس، دارایی فکری عبارت است از هر ایده نوینی که توسط یک فرد یا یک تیم طی فرآیندی پژوهشی در راستای یافتن پاسخی برای یک مسأله مطرح می شود. دارایی فکری و حقوق مرتبط با آن مهمترین بحث در موفقیت تجاری سازی است.

ارکان تجاری سازی موفق

1. قوانین مالکیت دارایی های فکری
2. برنامه های کلان سازمانی و ساختارهای مدیریتی
3. فرهنگ کارآفرینی و درگیر کردن کسب و کارهای کوچک
4. رشد سرمایه گذاری بخش خصوصی
5. کیفیت پژوهش های انجام شده
6. تسهیل فرآیند انتقال تکنولوژی (شبکه سازی)
7. فراهم آوردن زیرساخت پژوهشی قوی